Địa vị pháp lý của Công đoàn Việt Nam trong Hiến pháp

Hiến pháp là đạo luật cơ bản của mỗi quốc gia,các quy định  của Hiến pháp là căn cứ nhằm điều chỉnh, xác lập các mối quan hệ chính trị, kinh tế -xã hội diễn ra trong sự hình thành, phát triển của quốc gia đó vào các thời điểm lịch sử nhất định. Hiện nay, cả nước ta đang thực hiện một đợt sinh hoạt chính trị để bổ sung, sửa đổi bản Hiến pháp năm 1992 nhằm xây dựng, hoàn thiện một  bản Hiến pháp mới có những điều khoản phù hợp cho mục tiêu “dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh” và có vị trí xứng đáng trong mối quan hệ với các quốc gia khác trên thế giới. Bản Hiến pháp ban hành  năm 2013 có 11 chương, 124 điều đã được sắp xếp, cơ cấu  theo trình tự các vấn đề có liên quan đến những mối quan hệ trong Nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam và theo những chuẩn mực quốc tế đang được hiến pháp của các quốc gia phát triển sử dụng; việc sắp xếp lại các chương, sửa đổi bổ sung các điều mới là cần thiết với sự phát triển của thực trạng kinh tế - xã hội của đất nước sau nhiều năm đổi mới.

Trong phạm vi bài viết này, tôi muốn trao đổi một số vấn đề xung quanh điều 10 của bản Hiến pháp năm 1992 về địa vị pháp lý cũng như vai trò, vị trí của tổ chức Công đoàn trong bản Hiến pháp đang được bổ sung, sửa đổi năm 2013. Công đoàn là một tổ chức quần chúng được hình thành trong hình thái kinh tế - xã hội phát triển, là sản phẩm xã hội đặc biệt  nhằm dung hòa, tạo ảnh hưởng đến  các lợi ích được phát sinh trong quá trình lao động tạo ra của cải vật chất giữa người lao động và giới chủ song cũng là tiền đề tạo điều kiện cho lực lượng sản xuất, sức sản xuất phát triển, cải thiện quan hệ sản xuất theo chiều hướng tích cực, thân thiện, cùng phát triển; lịch sử hình thành và phát triển gần 300 năm của Công đoàn thế giới đã khẳng định tính khách quan về sự tồn tại và địa vị của tổ chức Công đoàn trong quan hệ kinh tế - chính trị, xã hội của một quốc gia phát triển theo nền kinh tế thị trường nhằm bảo vệ lợi ích hợp pháp, chính đáng của người lao động và đương nhiên công đoàn luôn luôn giữ vai trò là đại diện của những người lao động, người làm công ăn lương;  nếu không có sự  đại diện của tổ chức công đoàn trong quan hệ lao động thì không thể tồn tại hình thái kinh tế xã hội hoàn chỉnh và không phù hợp với tính quy luật phát triển của phương thức sản xuất của các nước có nền công nghiệp phát triển.

Sự hình thành, phát  triển của Công đoàn Việt Nam khác với sự phát triển của Công đoàn các nước: Công đoàn Việt Nam được xác định ngày thành lập là 28 tháng 7 năm 1929 khi đó chưa có chính quyền của Nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa (nay là nước CHXHCN Việt Nam) nên chỉ là tổ chức quần chúng  và thực hiện chức năng bẩm sinh đó là  đấu tranh bảo vệ lợi ích của công nhân, người lao động trong các xưởng mỏ, nhà máy cơ khí… do các ông chủ người nước ngoài thành lập. Tuy nhiên, khi cuộc cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân thành công, Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà ra đời vào năm 1945. Sau khi đánh thắng thực dân Pháp, bắt đầu bước vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ đất nước, khi xây dựng bản Hiến pháp của thời kỳ cách mạng mới, Nhà nước ta đã xác định Công đoàn Việt Nam có vai trò quan trọng của 1 tổ chức xã hội như đã ghi  tại điều 10 Hiến pháp năm 1959 “Nhà nước dựa vào các cơ quan Nhà nước, tổ chức Công đoàn để xây dựng và thực hiện kế hoạch  kinh tế ”.  Trải qua 2 cuộc kháng chiến chống ngoại xâm tiến tới hòa bình thống nhất Tổ quốc và thành lập nước CHXH Việt Nam vào năm 1976, một lần nữa tại Điều 10 Hiến pháp của Nước CHXHCN Việt Nam ban hành năm 1980 khẳng định “ Tổng Công đoàn Việt Nam là tổ chức quần chúng rộng lớn nhất của giai cấp công nhân Việt Nam, là trường học CNCS, trường học quản lý kinh tế, trường học quản lý Nhà nước.

Trong phạm vi chức năng của mình, công đoàn tham gia công việc Nhà nước và kiểm tra hoạt động của cơ quan Nhà nước; tham gia quản lý xí nghiệp; giáo dục công nhân, viên chức; tổ chức phong trào thi đua Xã hội Chủ nghiã; cùng với cơ quan Nhà nước chăm lo đời sống và bảo đảm quyền lợi của công nhân viên chức”.

Từ năm 1986 đến đầu những năm 90 của thế kỷ XX, thực hiện Nghị quyết Đại hội lần thứ VI của Đảng Cộng sản Việt Nam, đất nước ta bước vào công cuộc đổi mới quản lý kinh tế từ nền kinh tế kế hoạch hoá tập trung sang nền kinh tế thị trường định hướng XHCN, thể chế chính trị mới đã xác định Công đoàn Việt Nam là thành viên trong Hệ thống chính trị của Nước CHXHCN Việt Nam có vai trò quan trọng của một  tổ chức chính trị - xã hội theo như Hiến pháp năm 1992 (sửa đổi ) trong việc góp phần xây dựng  Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân.

 Điều 10 Hiến pháp năm 1992 đã quy định Công đoàn “là tổ chức chính trị xã hội của giai cấp công nhân và của người lao động, cùng với cơ quan Nhà nước, tổ chức kinh tế, tổ chức xã hội chăm lo và bảo vệ quyền lợi của cán bộ, công nhân, viên chức và những người lao động khác; tham gia quản lý Nhà nước và xã  hội, tham gia kiểm tra, giám sát hoạt động của cơ quan nhà nước tổ chức kinh tế;Giáo dục cán bộ, công nhân, viên chức và những người lao động khác xây dựng và bảo vệ tổ quốc”.

Trải qua hơn 20 năm đổi mới cùng với việc xây dựng nhà nước pháp quyền tất cả quyền lực thuộc về nhân dân, việc quản lý Nhà nước bằng pháp luật đã tạo điều kiện cho đất nước có những thay đổi về nhận thức và phương pháp quản lý  trong quá trình xây dựng, phát triển nền kinh tế của quốc gia nhằm phấn đấu trở thành một nước công nghiệp trước năm 2020; sự nghiệp xây dựng đất nước theo con đường công nghiệp hoá, hiện đại hoá đã tạo cho giai cấp công nhân, những người lao động trong các thành phần kinh tế có những cơ hội đóng góp cho sự phát triển của đất nước theo những giá trị khác nhau và cần thiết phải có tổ chức đại diện cho họ trong quả trình thực hiện chức phận của mình góp phần vào sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.

Bản Hiến pháp năm 1992 (sửa đổi năm 2013) một lần nữa  đã khẳng định tại điều 10 “Công đoàn Việt Nam là tổ chức chính trị - xã hội của giai cấp công nhân và của người lao động được thành lập trên cơ sở tự nguyện, đại diện cho người lao động, chăm lo và bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của người lao động; tham gia quản lý nhà nước, quản lý kinh tế - xã hội; tham gia thanh tra, kiểm tra, giám sát hoạt động của cơ quan nhà nước, tổ chức, đơn vị, doanh nghiệp; tuyên truyền, vận độngngười lao động học tập, nâng cao trình độ, kỹ năng nghề nghiệp, chấp hành pháp luật, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc”. Việc biên soạn lại Điều 10 về tổ chức Công đoàn bao gồm các điểm mới so với các bản Hiến pháp trước đó trong đó đã nêu cao sự tự nguyện  của người lao động khi tham gia tổ chức Công đoàn đồng thời khẳng định vai trò đại diện của Công đoàn cho người lao động, chăm lo và bảo vệ lợi ích hợp pháp của người lao động ngoài chức năng tham gia kiểm tra, giám sát và  có thêm chức năng thanh tra và  tuyên truyền, vận động người lao động tham gia xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Các điểm mới bổ sung của các bản Hiến pháp đã tạo cho Công đoàn Việt Nam có vị trí và vị thế đặc biệt (có 1 điều riêng)  so với các tổ chức chính trị - xã hội khác, phù hợp với sự phát triển qua các giai đoạn lịch sử  của nước CHXHCN  Việt Nam trên con đường trở thành một nước công nghiệp hiện đại; đồng thời cũng là thách thức cho tổ chức Công đoàn các cấp cần có sự đổi mới về  nội dung, phương pháp hoạt động nhằm góp phần thực hiện thắng lợi các nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội của nước ta trong thời gian tới để khẳng định và nâng cao vị thế của tổ chức Công đoàn Việt Nam khi thực hiện chức năng và nhiệm vụ của tổ chức đã được đề ra trong bản Hiến pháp.        

Quản lý Nhà nước và xã hội bằng pháp luật là mục tiêu cũng như phương hướng đề ra cho toàn Đảng, toàn dân tộc hướng tới xây dựng trong những năm tới; việc điều chỉnh các quan hệ xã hội là chức năng chủ yếu của pháp luật để đảm bảo cho các quan hệ xã hội phát triển phù hợp với lợi ích giai cấp, lợi ích xã hội là công cụ thực hiện quyền lực Nhà nước và là cơ sở pháp lý cho đời sống xã hội.

Từ địa vị pháp lý ngày càng được coi trọng  của tổ chức Công đoàn trong các bản Hiến pháp và vai trò đại diện đương nhiên của tổ chức công đoàn cho người lao động trong các thành phần kinh tế. Nhìn lại chặng đường 83 năm qua về  những đóng góp của Công đoàn Việt Nam trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc  thì  việc sửa đổi, bổ sung Hiến pháp năm 1992 về chức năng, nhiệm vụ của tổ chức Công đoàn cho phù hợp với nền kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa là thực sự cần thiết và góp phần hoàn thiện mối quan hệ trong xã hội của tổ chức Công đoàn.

                                                                                                                                             Theo congdoanthaingyen.org.vn