Đó là các ngành: Công nghệ sinh học, công nghiệp nguyên tử, công nghệ tự động hóa, công nghệ vật liệu, khoa học nông nghiệp, công nghệ thông tin, tài nguyên môi trường, khai thác thủy sản, hóa học, công nghệ cơ khí cơ điện tử. Vấn đề đặt ra là người học và các nhà trường có đáp ứng được những yêu cầu khắt khe về chất lượng lao động của nhà sử dụng.
Đào tạo đã sát với quy hoạch?
Quy hoạch phát triển nhân lực Việt Nam đến 2020, được xây dựng đã chỉ rõ những ngành nghề sẽ được chú trọng đào tạo trong những năm tới.
Theo đó, khu vực trung du và miền núi phía Bắc sẽ tập trung đào tạo nhân lực cho các ngành: Sản xuất, chế biến nông - lâm sản, đặc sản chất lượng và giá trị kinh tế cao, chế tạo và lắp ráp điện tử, công nghiệp vật liệu, du lịch dịch vụ, kinh tế cửa khẩu...
Vùng đồng bằng sông Hồng, tập trung đào tạo nhân lực các ngành tài chính, ngân hàng, bảo hiểm, du lịch, khách sạn, nhà hàng, vận tải, đào tạo nhân lực và chăm sóc sức khỏe chất lượng cao; cơ khí chế tạo, điện tử, vật liệu mới, chế biến dược phẩm và thực phẩm…
Còn khu vực Bắc Trung bộ và Duyên hải miền Trung sẽ tập trung đào tạo nhân lực ngành công nghiệp lọc hóa dầu, cơ khí, chế tạo và lắp ráp thiết bị điện - điện tử, công nghiệp công nghệ cao; công nghiệp chế biến thủy, hải sản xuất khẩu; dịch vụ chất lượng cao, đặc biệt là dịch vụ gắn với phát triển du lịch và các dịch vụ tài chính ngân hàng, thương mại.
Đồng bằng sông Cửu Long được giao đào tạo nhân lực ngành công nghiệp chế biến nông lâm, thủy hải sản xuất khẩu; chế biến rau quả… Tuy nhiên, thực tế cho thấy, những năm qua số nhân lực được đào tạo ở các nhà trường vẫn theo hướng tự phát, chứ chưa theo quy hoạch.
Tại nhiều hội chợ việc làm và các ngày hội tư vấn tuyển sinh được tổ chức, có một thực tế hẳn là nhiều người đã thấy, có những ngành chưa được thí sinh quan tâm nhiều lại được các doanh nghiệp rao tuyển với số lượng rất lớn. Kết quả là người cần việc thì không tìm được việc, nhà tuyển dụng thì vẫn phải mong ngóng, chờ đợi nguồn tuyển khác.
Nguyên nhân chính của việc này vẫn cứ là sự thiếu hụt kết nối giữa các nhà trường và doanh nghiệp. Nhiều chuyên gia tuyển sinh cho rằng, khắc phục điều này không khó, cái khó là các nhà trường có nghiêm túc thực hiện việc thu thập thống kê những ngành nghề được các doanh nghiệp rao tuyển, tìm kiếm để đưa vào chiến lược đào tạo của mình hay không.
Làm thế nào để tạo đầu ra
Theo số liệu thống kê của Bộ GD&ĐT, các ngành nghề đóng tàu, nông lâm thủy sản, bảo hiểm, cơ khí, năng lượng hạt nhân… là những ngành nghề còn “khát” nhân lực. Nhiều chuyên gia tuyển sinh cũng đưa ra nhận định, trong tương lai gần, những ngành dịch vụ sẽ tiếp tục phát triển và phát triển nhanh như: Dịch vụ bán lẻ, dịch vụ về tài chính, ngân hàng, dịch vụ du lịch, bảo hiểm, địa ốc...
Đặc biệt, với việc gia nhập TTP, giao dịch thương mại tự do giữa 12 quốc gia sẽ là những cơ hội và thách thức vô cùng lớn đối với doanh nghiệp, khi đó nhu cầu nhân lực sẽ ngày càng cao. Những ngành có lợi thế của Việt Nam được đưa ra là điện tử, cơ khí lắp ráp, cơ khí sửa chữa, vận hành, nông lâm nghiệp... Đầu ra sẽ là rất lớn, vấn đề đặt ra là các nhà trường có cung ứng được nguồn nhân lực chất lượng không, người học có đủ kỹ năng để làm việc với yêu cầu cao về chất lượng hay không mà thôi.
PGS.TS Phạm Tiết Khánh – Chủ tịch Hiệp hội các trường cao đẳng cộng đồng Việt Nam đưa ra lời khuyên: Kinh nghiệm chọn ngành, chọn nghề những năm qua cho thấy những ngành có phạm vi đào tạo rộng sẽ giúp người lao động dễ có việc làm, vì nhu cầu lao động phổ biến, nhưng người học cũng sẽ phải cạnh tranh nhiều vi phạm, phạm vi đào tạo rộng cũng đồng nghĩa với nguồn cung dồi dào.
Còn với những ngành phạm vi đào tạo hẹp hoặc chuyên biệt đặc thù, trước mắt có thể xin việc sẽ khó hơn, nhưng cần lưu ý là với những ngành này (các ngành kỹ thuật cao, năng lượng nguyên tử, nông lâm ngư, công nghệ sinh học) thì sau vài năm nữa, nhu cầu xã hội sẽ đòi hỏi nhiều hơn thì nhân lực cho những ngành này sẽ lại rất lớn. Còn lại những ngành tiền lương vừa phải tức là nhu cầu lao động đã bão hòa và tỉ lệ thất nghiệp đang cao sẽ khó có việc làm.
Tìm đầu ra cho sinh viên sau tốt nghiệp là mong muốn thực tế của nhiều trường, tuy nhiên để bắt tay vào biến mong muốn đó thành hiện thực thì lại không có nhiều trường làm hiệu quả, không ít trường, việc này vẫn mang tính hình thức.
Gắn đào tạo với doanh nghiệp, đào tạo theo địa chỉ, đưa doanh nghiệp vào hoạt động đào tạo của các nhà trường là chủ trương của Chính phủ và Bộ GD&ĐT, tuy nhiên thực tế là chưa có nhiều trường làm được việc này. Đã có một thời điểm, các buổi ký kết thỏa thuận hợp tác giữa doanh nghiệp và nhà trường nở rộ, nhưng có lẽ các hoạt động này chủ yếu nằm trên giấy nên kết quả không được như mong muốn.
Để kết thúc bài này, xin được dẫn chứng một bài học được coi là hết sức bài bản và mẫu mực trong việc nhà trường bắt tay với doanh nghiệp, đưa doanh nghiệp trực tiếp tham gia vào đào tạo và tuyển dụng nhân lực do chính mình đào tạo, đó là mô hình hợp tác giữa Đại học Trà Vinh và Tập đoàn In Mỹ Lan 5 năm nay.
Cùng tham gia đào tạo ngành công nghệ kỹ thuật hóa học theo hình thức co-op (vừa học, vừa làm tại doanh nghiệp), được doanh nghiệp Mỹ Lan trả lương như nhân viên. Kết quả là sinh viên được rèn luyện tác phong làm việc, trau dồi kỹ năng, thái độ nghề nghiệp tại Tập đoàn Mỹ Lan, được tích lũy nhiều kinh nghiệm thực tiễn, đáp ứng những yêu cầu thực tế của doanh nghiệp và tăng cao cơ hội việc làm cho mình.
Đây có thể nói là là mô hình rất hay, đầu ra rộng mở cho người học chính là những kỹ năng cần thiết đáp ứng nhu cầu tuyển dụng của doanh nghiệp, chỉ tiếc rằng không nhiều doanh nghiệp và nhà trường làm được điều đó.
Hàng năm cứ đến mùa tuyển sinh là các trường ĐH, CĐ lại ùa về các địa phương, các trường THPT để tư vấn hướng nghiệp, mục đích chính ai cũng thấy là để làm công tác truyền thông thu hút người học. Tại các đợt tư vấn này, trường nào cũng đưa ra thế mạnh đào tạo của mình và thuyết phục người học với cơ hội việc làm sau tốt nghiệp là rất rộng cửa.
Tuy nhiên, thực tế lại chưa hẳn như vậy, hàng năm vẫn có nhiều ngành nghề mà xã hội doanh nghiệp cần nhưng vẫn thiếu lao động. Trong khi đó, số lượng thí sinh đăng ký dự thi của chính những ngành này liên tục thấp, có khi phải xét tuyển nguyện vọng 2, 3 mới đủ người học như các ngành chế biến lâm sản, thủy sản, phát triển nông thôn và khuyến nông, kinh doanh nông nghiệp, cơ khí nông lâm, cơ khí chế biến bảo quản nông sản thực phẩm... Xem ra tìm được tiếng nói chung giữa doanh nghiệp và nhà trường vẫn còn xa vời.
Thu Hà (Theo Báo Giáo dục & Thời đại)
