Dơi có thể là vật trung gian truyền bệnh gây ra đại dịch SARS tiếp theo

Hiện nay, các nhà nghiên cứu cho biết, họ đã lần đầu tiên phân lập được một chủng virus có họ hàng gần với chủng độc nói trên từ các loài dơi Trung quốc và chủng mới phân lập này có khả năng lây nhiễm lên người gây ra đại dịch SARS.

Các nhà khoa học từ lâu đã nghi ngờ rằng loài dơi chính là thể mang tự nhiên các chủng coronavirus vốn được xem là tác nhân gây bệnh SARS. Các loài động vật còn được xác định là nguồn mang nhiều virus nguy hiểm như là Nipah, Hendra và cũng có mối liên hệ với Ebola và chủng virus corona mới gây bệnh giống như SARS gọi là MERS (Middle East Respiratory Syndrome coronavirus-Hội chứng đường hô hấp Trung Đông gây ra bởi coronavirus).

Năm 2005, Daszak và cộng sự tìm ra DNA virus khá giống với với chủng gây bệnh SARS được phân lập từ ba loài dơi Trung quốc. Mặc dù trình tự gen của những chủng virus này giống từ 88-92% với chủng gây bệnh SARS nhưng lại có sự khác biệt đáng kể trong vùng mã hóa cho cấu trúc vỏ protein của virus này. (Spike protein là một trong bốn loại protein cơ bản của cấu trúc vỏ coronavirus-ND).

Ở virus gây bệnh SARS, protein này bám vào một thụ thể trên bề mặt tế bào người rồi xâm nhiễm vào bên trong. Sự khác biệt ở vùng trên có nghĩa là các chủng virus từ loài dơi có lẽ không dễ lây nhiễm được lên tế bào người. Trong khi đó, một số loài cầy hương sống trong rừng cọ được phát hiện mang virus giống với SARS nên các nhà nghiên cứu tin rằng SARS có lẽ đã được phát tán từ dơi tới cầy hương-có thể ở các chợ tại Trung quốc nơi các con vật này thường tiếp xúc với nhau-sau đó lây nhiễm cho người.

Tuy nhiên các nghiên cứu gần đây cho thấy cầy hương có lẽ không phải là vật chủ mang virus gây bệnh dẫn tới đại dịch SARS. Trong hơn 1 năm liên tục, các nhà nghiên cứu Trung quốc, Úc và Mỹ thu thập các mẫu phân hoặc miếng lót ổ của loài dơi móng ngựa từ một hang động ở Côn Minh, miền Nam Trung quốc và họ đã tìm thấy 27 mẫu coronavirus trong số 117 mẫu khảo sát. Đáng chú ý, 2 trong số các mẫu này được xác định là loài coronavirus mới giống với chủng SARS và gần gũi với loài trước đó đã được phân lập và xác định từ Dơi, đặc biệt ở phần gen mã cho các protein spike quan trọng. Trong các báo cáo  được đăng tải trên tạp chí Nature online, họ đã chỉ ra rằng các chủng virus lây nhiễm được sang  lợn và tế bào thận của Dơi, và quan trọng hơn có thể cả tế bào phổi của người.

Ian Lipkin, nhà virus học nghiên cứu tại đại học Columbia (Mỹ) cho biết rằng: Các kết quả mới không giải quyết được việc virus SARS ban đầu đã lây nhiễm trực tiếp từ Dơi sang người hoặc thông qua vật chủ trung gian như thế nào ?. Nhưng nó chỉ ra rằng các thể coronavirus tương tự “có tiềm năng để lây nhiễm nên người không thông qua vật chủ trung gian”.

Daszak cho rằng điều này có ý nghĩa cảnh báo cho tất cả mọi người. Thậm chí nếu virus SARS lây nhiễm cho người thông qua cầy hương thì đây cũng không phải là nguồn lây quan trọng nhất. Bởi vì ở Trung quốc vẫn phổ biến hiện tượng săn bắt và ăn thịt Dơi. Nên ông cho biết “Tôi nghĩ mọi người cần dừng săn tìm Dơi và ăn thịt loài động vật có vú này”.

Nhưng Michael Osterholm, giám đốc Trung tâm Nghiên cứu bệnh lây nhiễm và Chính sách tại đại học Minnesota, thành phố Twin (Mỹ) cho biết rằng các nhà nghiên cứu nên cẩn thận để nhận biết giữa tác nhân có thể gây bệnh và tác nhân có dấu hiệu tương tự vốn có trong tự nhiên. Ông nói “Ví dụ, quan điểm cho rằng các bệnh dại từ Dơi có tiềm năng lan truyền cho người và nhiều loài Dơi mang virus. Vậy nếu như điều đó là đủ để gây lên sự lây nhiễm thì có lẽ toàn bộ nước Mỹ đã nguy ngập. Nhưng virus chỉ có thể lây nhiễm được trong trường hợp Dơi cắn người. Và thường nó không phổ biến, hiện chỉ có số ít trường hợp tương tự được biết đến ở nước Mỹ”.

Christian Drosten, chuyên gia về coronavirus tại đại học Bonn, Đức cảnh báo về những phản ứng thái quá với kết quả nghiên cứu. Các kết quả thí nghiệm như vậy không có nghĩa là virus có thể dễ dàng lây nhiễm lên người. Ông nói: “Các nghiên cứu thụ thể và nuôi cấy tế bào đó không phải là tất cả. Để đảm bảo khách quan cần lấy những loài virus này và kiểm tra khả năng lây nhiễm của chúng ở động vật để kiểm tra nguy cơ ví dụ với loài Linh trưởng”

Điều khiến Drosten quan tâm nhất từ nội dung bài báo là coronavirus có thể đồng thời gây ra MERS, một bệnh được báo cáo lần đầu ở Trung Đông năm 2012 và giết chết 62 người cho tới nay. Loài virus đó đã lây nhiễm được cho nhiều loại tế bào khác nhau trong nuôi cấy “Chúng tôi nghĩ rằng đó là điểm đặc biệt của bệnh MERS, hiện nay loài virus này đang có những biến thể tương tự”.

Dù sao, kết quả thí nghiệm cũng gợi ý rằng coronavirus từ Dơi và các động vật khác sẽ có tiềm năng lây nhiễm sang người ở các mức độ khác nhau. Các đặc điểm này sẽ giúp ích cho các nhà virus học trong việc đưa ra dự đoán và ngăn chặn đại dịch SARS xảy ra trong tương lai.

Loài dơi móng ngựa Trung quốc này được xác định mang virus giống như SARS (hội chứng suy giảm hô hấp cấp) có thể lây nhiễm cho người.

Nguồn: Science

Tác giả: KAI KUPPERSCHMIDT

Người dịch tin bài: TS. Nguyễn Huy Thuần

Bộ môn CNSH, Khoa CNSH-CNTP