Phát hiện nhanh bệnh vàng lá greening trên cây có múi ở một số tỉnh miền Bắc Việt Nam

Cây ăn quả có múi (cam, quýt, chanh, bưởi...) là nhóm cây ăn quả quan trọng trong sản xuất nông nghiệp ở nước ta. Năm 2011, diện tích cây ăn quả có múi ở Việt Nam đạt 124.057 ha, trong đó diện tích trồng cam quýt chiếm tới 70.300 ha, bưởi 45.000 ha và chanh là 18.000 ha (FAOSAT, 2011). Tuy nhiên, với sự đa dạng khí hậu ở các vùng trồng trọt là điều kiện thích hợp cho nhiều loài sâu bệnh phát sinh gây hại trên cây có múi, đặc biệt là bệnh vàng lá greening. Bệnh lan truyền với tốc độ nhanh và gây hại nghiêm trọng cho nhiều vùng trồng cam quýt trên thế giới. Sản lượng quả bị giảm từ 30% đến 100% (Bassanezi R.B et al., 2005). Nghiên cứu của Jagoueix S và đồng tác giả (1996) cho rằng bệnh vàng lá greening được xác định do loài vi khuẩnCandidatusLiberibacter gây ra. Loài vi khuẩn này lây lan chủ yếu qua nhân giống (mắt ghép) và côn trùng mô giới (Diaphorina citri) theo kiểu bền vững (Hung T.H et al., 2000; Pluke R.W.H et al., 2008). Triệu trứng điển hình của bệnh phát hiện trên cây sau 5 đến 8 năm trồng và vườn cây không còn giá trị kinh tế sau 7 đến 10 năm (Gottwald T.R, 2010). Kết quả nghiên cứu của Hung T.H và đồng tác giả (2012) chỉ ra rằng vi khuẩn gây bệnh vàng lá đến nay đã xuất hiện các chủng mới, có độc tính nặng hơn. Ở Việt Nam, bệnh vàng lá greening được ghi nhận gây hại trên cây ăn quả có múi từ những năm 1960. Bệnh greening gây hại lớn nhất vào các năm 1970 và 1990 ở các nông trường trồng cam. Theo Vien N.V và Ngoc N.T.B (2009) mức độ thiệt hại ở bưởi 17% – 25%; cam quýt 54% – 70%. Và cho rằng nguyên nhân của bệnh greening xuất phát từ việc sử dụng giống cây ăn quả có múi không đạt tiêu chuẩn kỹ thuật, cây giống đã nhiễm sâu bệnh đặc biệt là bệnh vàng lá greening, tristeza và không được thâm canh, chăm sóc đúng kỹ thuật nên ngay từ khi trồng mới bệnh vàng lá greening đã gây hại trầm trọng, sau vài năm cho quả cây đã bị kiệt sức và nhanh chóng tàn lụi. Vì vậy, ứng dụng các kỹ thuật chẩn đoán bệnh hại bằng phương pháp sinh học phân tử ở giai đoạn sản xuất cây giống có ý nghĩa trong việc tạo cây giống sạch bệnh ban đầu và phòng tránh bệnh lây lan gây hại (Hà Minh Trung et al., 1995, 2003; Lê Mai Nhất et al., 2014). Dựa trên tính cấp thiết đó nhóm nghiên cứu đã thực hiện đề tài “Phát hiện nhanh bệnh greening trên cây có múi ở một số tỉnh miền Bắc bằng kỹ thuật PCR”.

Bệnh vàng lá greening được phát hiện nhanh bằng kỹ thuật PCR với cặp mồi đặc hiệu được tiến hành trên các loại cây có múi có độ tuổi khác nhau bao gồm cam Sành (5 năm), quýt ngọt (10 năm), chanh Thanh Yên (3 năm), chanh giấy (3 năm) và cam Vinh (3 năm) được thu thập tại 4 địa phương Hà Giang, Lạng Sơn, Hà Nội và Thái Nguyên. Kết quả PCR cho thấy cam sành Hà Giang có 16,6% mẫu có biểu hiện dương tính với bệnh greening (xuất hiện băng có kích thước 226 bp). Tương tự, các mẫu kiểm tra bệnh greening ở Bắc Sơn, Hà Nội và Thái Nguyên có số mẫu dương tính với bệnh greening lần lượt là 72,7% (quýt ngọt); 100% (chanh Thanh Yên); 50% (chanh giấy) và 100% (cam Vinh). So sánh  triệu trứng bên ngoài, giải phẫu mô tế bào và PCR có độ tương đồng 58,3%, tập trung với các biểu hiện đặc trưng của bệnh bao gồm lá nhỏ, vàng lốm đốm, gân xanh và phiến lá hẹp. Phân tích bằng Blast trên NCBI đã làm rõ nguyên nhân gây bệnh greening trên một số cây có múi ở một số tỉnh miền Bắc do chủng vi khuẩn Candidatusloài Liberibacter asiaticus (Las) châu Á gây ra.

Một số biểu hiện bệnh vàng lá greening trên cây có múi

Hình ảnh Điện di sản phẩm PCR mẫu lá giám định bệnh greening với cặp mồi đặc hiệu

Hình ảnh giải phẫu mô học mẫu lá

Kết quả giải trình tự gen sản phẩm PCR với mồi GR - F từ mẫu DNA tách từ lá 

Trên đây là những kết quả nghiên cứu của nhóm tác giả: Bùi Đình Lãm, Lộc Tuấn Hoạt, Lã Văn Hiền, Nguyễn Văn Duy, Phạm Thị Thảo, Lê Mai Nhất, Ngô Xuân Bình được đăng tải trên tạp chí Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn số ra tháng 11 năm 2015 số trang: 112-121

Tin bài và Đăng tin: Bùi Đình Lãm